«Η ελληνική ιστορική ταινία μυθοπλασίας: Η περίπτωση του «Παπαφλέσσα» (1971)»-ΓΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ: ΠΥΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ-

«Η ελληνική ιστορική ταινία μυθοπλασίας: Η περίπτωση του «Παπαφλέσσα» (1971)»

Γράφει ο Δημήτρης Β. Καρέλης*

…………..

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος

Ενότητα 1: Τρόποι με τους οποίους η ταινία διαπραγματεύεται τα ιστορικά γεγονότα που περιγράφονται στην υπόθεσή της

Ενότητα 2: Πώς η ταινία συνδιαλέγεται και εντάσσεται στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής που δημιουργήθηκε

Συμπερασματικά

Βιβλιογραφία

Φιλμογραφία

Πρόλογος

Οι κινηματογραφικές ταινίες αφηγούνται ιστορίες, όπως και οι ιστορικές έρευνες, έχουν ωστόσο τη δυνατότητα να αναπλάθουν το παρελθόν, διατρέχοντας τον χρόνο μ’ ένα διαφοροποιημένο τρόπο, σε σχέση με τη γραπτή ιστοριογραφία, υπό το πρίσμα της εποχής κατά την οποία κατασκευάζονται.[1] Η μυθοπλαστική αφήγηση των πολεμικών ταινιών ιστορικού περιεχομένου, εμπλέκεται πολλές φορές με τα είδη της βιογραφίας, των ταινιών εποχής και των επικών ταινιών. Η εικόνα του κόσμου είναι συνήθως ρεαλιστική και ο χωροχρόνος μια ιστορική στιγμή, όπως ένας πόλεμος. Ο βασικός χαρακτήρας είναι ένα χαρισματικό ιστορικό πρόσωπο, με ηρωικά χαρακτηριστικά και αυτοθυσιαστικό φρόνημα, με στοιχεία ιδεαλισμού και ρεαλισμού. Το τέλος του είναι «τραγικό» και συνάμα εξαγνιστικό.[2]

Στην παρούσα εργασία επιλέγουμε και αναλύουμε μια ελληνική ιστορική ταινία μυθοπλασίας, εν προκειμένω το φιλμ: «Η μεγάλη στιγμή του ’21: Παπαφλέσσας» (1971). Στην πρώτη ενότητα εστιάζουμε στους τρόπους με τους οποίους η ταινία διαπραγματεύεται τα ιστορικά γεγονότα που περιγράφονται στην υπόθεσή της. Στην δεύτερη ενότητα, αναλύουμε με ποιους τρόπους η παραπάνω ταινία συνδιαλέγεται και εντάσσεται στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής που δημιουργήθηκε.

Ενότητα 1: Τρόποι με τους οποίους η ταινία διαπραγματεύεται τα ιστορικά γεγονότα που περιγράφονται στην υπόθεσή της.

Η μεγάλου μήκους ταινία «Η μεγάλη στιγμή του ’21: Παπαφλέσσας» (1971), είναι μια ελληνική συμπαραγωγή της Τζέιμς Πάρις και της Φίνος Φιλμ, σε σκηνοθεσία του Ερρίκου Ανδρέου. Πρόκειται για μια δραματοποιημένη ιστορική πολεμική περιπέτεια εποχής.

Η εμβληματική ταινία διαδραματίζεται την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και αναφέρεται στην πορεία, τον αγώνα, αλλά και το ηρωικό τέλος του μεγάλου Έλληνα αγωνιστή Παπαφλέσσα (Δημήτρης Παπαμιχαήλ), στο Μανιάκι της Μεσσηνίας (19 Μαΐου 1825).[3] Η πλοκή αρχίζει στο Μοριά και στην Αγία Λαύρα, το Μάρτιο του 1821, παρουσιάζοντας στη συνέχεια την πορεία του φιλόδοξου αρχιμανδρίτη Γρηγόριου Δικαίου Φλέσσα (Παπαφλέσσα), αλλά και τις ανθρώπινες στιγμές του με τον νεανικό του έρωτα, το Κατερινιώ (Δανδουλάκη), την μύησή του στη Φιλική Εταιρία και τη νίλα του Δράμαλη στα Δερβενάκια, ως την ανέλιξή του στην πολιτική ηγεσία του νεότευκτου έθνους, στην θέση του υπουργού των Εσωτερικών και τέλος, το ένδοξο θάνατό του στο Μανιάκι, από τις ορδές του Ιμπραήμ.[4] Ο Παπαφλέσσας, θερμόαιμος υπουργός και ορκισμένος εχθρός των ανταρτών, αντιλαμβανόμενος το βλαπτικό μέγεθος της ματαιοδοξίας του, αγωνίστηκε και έπεισε το Βουλευτικό και το Εκτελεστικό, να αναλάβει ο ίδιος δράση ώστε να αναχαιτισθεί ο προελαύνων εχθρός, ο πανίσχυρος Αιγύπτιος στρατηγός Ιμπραήμ Πασάς, παρακάμπτοντας την απειθαρχία, την έλλειψη ενθουσιασμού των ανδρών, αλλά και την παραλυσία των στρατιωτικών δυνάμεων.[5] Την ίδια ώρα, η κυβέρνηση των «καλαμαράδων», ταλανιζόταν από τα κομματικά πάθη, τις διενέξεις και τις έριδες μεταξύ γαλλοφίλων και αγγλόφιλων.[6]

Ο χαρακτήρας του Παπαφλέσσα, μπουρλοτιέρη των ψυχών, έχει προνομιακή θέση στην ταινία, ενώ οι υπόλοιποι χαρακτήρες νοηματοδοτούνται από τις σχέσεις τους με τον ήρωα. Ο δημιουργός προσπαθεί να αποδώσει τα γεγονότα προσεκτικά, ρεαλιστικά και όσο το δυνατό, απαλλαγμένα από υποκειμενικότητες. Στα πλαίσια της καλλιτεχνικής δημιουργίας, μέσα από κάποια ενσταντανέ και σεκάνς, προσπαθεί να αναπαραστήσει τα ιστορικά γεγονότα, διεγείροντας ταυτόχρονα τη συλλογική, τραυματική και πολιτισμική μνήμη, τροφοδοτώντας συνειρμικά την προσθετική μνήμη του κοινού. Εμβληματική είναι η σκηνή με το φιλί του Ιμπραήμ στο νεκρό Παπαφλέσσα, όταν, σύμφωνα με την παράδοση, ο ίδιος ζήτησε να τον φέρουν ενώπιόν του, χαρακτηρίζοντάς τον «γενναίο παλικάρι».[7] Επική επίσης είναι η έκφραση «διαόλου καλαμαρά», με την οποία ο Παπαφλέσσας αποκαλούσε τον πιστό του γραμματικό.

Ενότητα 2: Πώς η ταινία συνδιαλέγεται και εντάσσεται στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής που δημιουργήθηκε.

Η ταινία κατασκευάστηκε στα χρόνια της Δικτατορίας των συνταγματαρχών, μια ανώμαλη πολιτική περίοδο, για τη χώρα. Στο πλαίσιο αυτό, η ταινία αναδεικνύει την εθνική ιδεολογία, μέσα από την προβολή ένδοξων, επικών πτυχών του παρελθόντος, αλλά και την αξία της στρατιωτικής ισχύος, έναντι του προβληματικού ρόλου και τις διαμάχες των «καλαμαράδων» πολιτικών.

Επίσης, η ταινία ενσωματώνει στοιχεία που προβάλλουν την ελληνικότητα και τα πολιτισμικά πρότυπα των ηρώων, όπως παραδοσιακές φορεσιές, φουστανέλες, γιαταγάνια και καρυοφύλλια. Επιπροσθέτως, οι χιλιάδες κομπάρσοι που συμμετείχαν, ήταν κατά μία εκδοχή, στρατιώτες που «παραχωρήθηκαν ευγενικά» από το χουντικό καθεστώς, για την επιτυχία του δαπανηρού, «εθνικού» εγχειρήματος. Άλλωστε ένα μεγάλο μέρος του κόστους καλύφθηκε προφανώς από κρατικές επιχορηγήσεις.[8]

Συμπερασματικά

Οι Πολεμικές, ιστορικές ταινίες, σαγηνεύουν διαχρονικά το κοινό τους, γι’ αυτό και αξιοποιούνται αναλόγως. Ο Παπαφλέσσας, βραβευμένη ταινία, με καλές κριτικές στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, είχε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία το 1971, ανάλογη του ακριβού κόστους της υπερπαραγωγής και έκτοτε είναι σταθερή τηλεοπτική αξία στις επετείους της 25^ης Μαρτίου.[9] Η ταινία, προσεγγίζει τα ιστορικά γεγονότα με συνέπεια και προσοχή, χωρίς μεγάλες υπερβολές, υπό το πρίσμα της κυρίαρχης εθνικής ιδεολογίας. Ωστόσο, δεν απέφυγε το ασφυκτικό πλαίσιο της εποχής κατασκευής της, καθώς υπήρχε εξάρτηση από το χουντικό καθεστώς, λόγω του υπέρογκου κόστους, αλλά και της εθνικής της θεματολογίας.

Βιβλιογραφία

Δερμεντζόπουλος Χ., & Καλούδη Κ. (2022). Σινεμά και ιστορία: η μνήμη μιας χώρας και οι χώρες της μνήμης. Θεάτρου Πόλις. Διεπιστημονικό περιοδικό για το θέατρο και τις τέχνες, 9–13. https://doi.org/10.12681/.30794.
Καλιμτζάκης, Θοδωρής (Επιμ.), Ταινία Παπαφλέσσας: Δημήτρης Παπαμιχαήλ -χρονολογία -ιστορία, Flash.gr, 24/03/2021. Πρόσβαση: 12/05/2023, στο: https://www.flash.gr/greece/1784429/tainia-papaflessas-dimitris-papamichail-xronologia-istoria.
Σκοπετέας, Ιωάννης. Η δημιουργία της μυθοπλαστικής αφήγησης και τα Είδη των κινηματογραφικών ταινιών. Με παραδείγματα από τον Ελληνικό Κινηματογράφο. Έκδ. ebook, ΣΕΑΒ Κάλλιπος, 2015. Πρόσβαση 31/3/23, στο: https://eclass.aegean.gr/modules/document/file.php/131159/00_master_document.pdf.
Χριστόπουλος, Γ. (εκδ.), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους: Η Ελληνική Επανάσταση και η Ίδρυση του Ελληνικού κράτους 1821-1832, τ. ΙΒ', Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1975.
Φίνος Φιλμ, Ο Παπαφλέσσας (1971), Πρόσβαση 12/05/2023, στο: http://finosfilm.com/movies/view/152.

Φιλμογραφία

«Η μεγάλη στιγμή του ’21: Παπαφλέσσας», Σκηνοθεσία: Ανδρέου Ερρίκος, Συμπαραγωγή: Τζέιμς Πάρις και Φίνος Φιλμ, Ε.Κ.Κ., Ελλάδα, 1971

[1] Δερμεντζόπουλος & Καλούδη, 2022: 10.

[2] Σκοπετέας, 2015: 106-107.

[3] Καλιμτζάκης, 2021.

[4] Φίνος Φιλμ, Ο Παπαφλέσσας (1971).

[5] Χριστόπουλος, 1975: 384.

[6] Στο ίδιο: 388.

[7] Στην ταινία φέρνουν αρτιμελή τον Παπαφλέσσα (Παπαμηχαήλ), μπροστά στον Ιμπραήμ (Στρατηγός), ωστόσο η ιστορία αναφέρει ότι ο γενναίος αρχιμανδρίτης αποκεφαλίστηκε (Χριστόπουλος, 1975: 384).

[8] Φίνος Φιλμ, Ιστορική Διαδρομή, Η δεκαετία του 1970, πρόσβαση 11/05/2023, στο: http://finosfilm.com/istoriki4.

[9] Σκοπετέας, 2015: 124-125.